Nikołaj I. Zawiałow
Artykuł autorstwa Nikołaja Iwanowicza Zawiałowa (Николай Иванович Завьялов) – znanego rosyjskiego dzwonnika i nauczyciela dzwonienia.
Wraz z rozpoczęciem Wielkiego Postu następują zmiany w porządku nabożeństw. Przykładowo, zmienia się sposób kalkulacji dni tygodnia. Jeśli w zwykłym czasie (w okresie śpiewania z Oktoicha) za pierwszy dzień tygodnia bierze się niedzielę, to w czasie Wielkiego Postu jest nim poniedziałek. Zmienia się porządek czytania katyzm, ogólnie czyta się więcej, a śpiewa mniej, zmienia się charakter śpiewu – jest bardziej stonowany.
Pojawiają się także inne rodzaje dzwonienia, wykonywane tylko w Wielkim Poście, np. dzwon godzin kanonicznych.
Przed Trzecią godziną kanoniczną uderza się trzy razy w Postny dzwon, przed Szóstą – sześć, przed Dziewiątą – dziewięć, a przed Pierwszą – dwanaście.
Przed wieczernią, jutrznią i Liturgią Uprzednio Poświęconych Darów – dzwon w dwa dzwony (dzwoni się dwoma dzwonami – dzwonem przeznaczonym do dzwonu godzin kanonicznych i kolejnym mniejszym od niego pod względem wielkości/ciężaru).
W Typikonie bezpośredniego wskazania na te dzwony nie ma, lecz w Szkolnej Regule protojereja Konstantego Nikolskiego (Учебный Устав протоиерея Константина Никольского) (str. 40 wydanie z 1995 roku) mówi się, że „…jeszcze dzwon w dwa dzwony jest: przed wieczernią i jutrznią: w poniedziałek, wtorek, środę, czwartek i piątek Wielkiego Postu…”
Jeśli wierni rozchodzą się do domu po czytaniu Trzeciej godziny kanonicznej lub Szóstej (jak to bywa w monasterach) to zgodnie ze wskazówkami Typikona „zakrystian uderza w drzewo…” zamiast dzwonu zwiastującego (Błagowiesta), a przed samym rozpoczęciem godziny kanonicznej „…po pierwszym Trisagionie uderza w dzwon…”
We współczesnym wariancie to może być dzwon zwiastujący w postny dzwon, gdyż z bił się w tym czasie nie korzysta, a następnie w określonym momencie uderzenia w dzwon godzinny.
Podczas dni przygotowujących do Wielkiego Postu, np. w środę i piątek tygodnia seropustnego nie sprawuje się liturgii, lecz czyta się godziny kanoniczne na obraz wielkopostnego czytania. Mimo to nie należy dzwonić podczas tych nabożeństw. Na to wskazuje Typikon (rozdział 49.) „Na godzinach kanonicznych nie uderzamy (dzwonimy)”.
Niedziela Przebaczenia Win
Przed wieczernią dzwon zwiastujący świątecznym dzwonem. Po obrzędzie przebaczenia – dzwon w dwa dzwony.
W poniedziałek przed Nabożeństwem o północy (Połunosznica) „zakrystian uderza lekko i cicho przez wzgląd na wieczorną radość” (Typikon rozdział 49.).
To oznacza, że dzwon zwiastujący różni się od tego w dni powszednie dłuższym czasem między każdym uderzeniem. Przykładowo – co modlitwę Jezusową „Panie Jezu Chryste, Synu Boży, zmiłuj się nade mną grzesznym.”, jak to jest przyjęte w Ławrze Troicko-Siergijewskiej.
Kolejna wskazówka dotycząca dzwonienia w Typikonie mówi o Trzecie godzinie kanonicznej: „Zakrystian uderza odpowiednio w biło i zbieramy się w cerkwi…”
Dalej, po wskazówkach o dzwonieniu przed rozpoczęciem Trzeciej godziny kanonicznej o zwykłym początku:
„Zakrystian wziąwszy błogosławieństwo od namiestnika, idzie i uderza w dzwon trzykrotnie.”
O Szóstej godzinie kanonicznej: „Zakrystian kłania się zwyczajnie celebrującemu i idzie uderzyć w dzwon sześć razy.”
Przed Dziewiątą godzina kanoniczną: „Zakrystian wziąwszy błogosławieństwo od namiestnika uderza w wielkie drzewo i zebrawszy się w cerkwi, po błogosławieństwie duchownego śpiewamy Dziewiątą godzinę kanoniczną.”
I dalej tak jak na początku po zwykłym rozpoczęciu „Zakrystian idzie i uderza w dzwon dziewięciokrotnie i śpiewamy Dziewiątą godzinę kanoniczną”.
Obrzęd Typika (Izobrazitielny) odbywa się od razu po Dziewiątej godzinie kanonicznej i nie wyznacza się go osobnym dzwonieniem.
Od poniedziałku do czwartku pierwszego tygodnia Wielkiego Postu na powieczerzach odbywa się czytanie kanonu św. Andrzeja z Krety. W te dni przed powieczerzem zaleca się: „Wchodzi zakrystian, kłania się celebrującemu i idzie uderzyć w biło dwanaście razy i zbierają się wszyscy w cerkwi.”
W inne dni wykonuje się dzwon zwiastujący postnym dzwonem.
W środy i piątki Wielkiego postu celebrowana jest Liturgia Uprzednio Poświęconych Darów.
Przed wieczernią wykonuje się dzwon w dwa dzwony (gdyż liturgia celebrowana jest równocześnie z wieczernią).
„Zakrystian pokłoniwszy się celebrującemu i wziąwszy błogosławieństwo idzie i dzwoni.”
I jeszcze: „Na Błogosławieństwach mówimy Poprzednikowi…Panie zmiłuj się 40 razy i pokłony trzy wielkie, a w tym czasie zakrystian dzwoni w dwa dzwony. Po trzech wielkich pokłonach zaś mówimy: Przyjdźcie, pokłońmy się: i śpiewamy wieczernię.”
Na kolejne tygodnie tak szczegółowych wskazówek dotyczących dzwonienia już nie ma i można przyjąć, że pierwszy tydzień Wielkiego Postu przedstawia sobą schemat dzwonienia w pozostałe tygodnie postu, jeśli nie ma innych specjalnych wskazówek.
W czasie Wielkiego Postu nie odbywają się nabożeństwa z Polyeleosem prócz 24 lutego i 9 marca. W te dni zezwala się na dzwon podczas Polyeleosu. Przez to nie dzwoni się dzwonów godzinnych „Kiedy śpiewamy Polyeleos w czasie godzin kanonicznych w dzwon nie uderzamy.”
Jednakże w czasie Wielkiego Postu nie należy zmieniać charakteru niedzielnego dzwonienia. Niedziela to mała Pascha.
W soboty i niedziele post na nabożeństwa się odkłada, sprawuje się liturgie. Właściwie już w piątek na wielkim powieczerzu nie przyzwala się na ziemne pokłony i adekwatnie na wieczornych nabożeństwach dzwoni się normalnie (niepostnie).
Przed wieczernią w niedzielę przyzwala się na dzwon zwiastujący w największy dzwon gdyż właściwie post zaczyna się po wieczerni i jeszcze dlatego, że na tych wieczerniach odbywa się „wejście”, wygłasza się i śpiewa Wielki Prokimenon.
Każdą niedzielę w czasie Wielkiego Postu świętuje się szczególnie.
W trzecią niedzielę, niedzielę adoracji Świętego Krzyża, w czasie wyniesienia krzyża odbywa się przedzwon po jednym uderzeniu w każdy dzwon przed wyniesieniem krzyża (w czasie Wielkiej doksologii), a w momencie przenoszenia krzyża z ołtarza na środek cerkwi trzydzwon „we wszystkie”, który trwa do momentu położenia krzyża.
Wskazówek do tego nie ma w Typikonie, lecz jest mowa o tym w regułach Moskiewskiego Soboru Zaśnięcia Bogurodzicy i Nowogrodzkiego Soboru św. Zofii. W obecnym czasie te dzwonienie stało się powszechne i ma już swoją tradycję. Autor przypuszcza, że zostało to zapożyczone ze schematu święta Podwyższenia Krzyża Świętego.
W środę piątego tygodnia „Dzwonienie w piękne; również w czwartek przed jutrznią i wieczernią.”
Te dni nazywa się czasem „stanie Marii” gdyż wraz z nabożeństwem poświęconym pamięci Marii Egipcjanki czyta się cały kanon św. Andrzeja z Krety na raz. W czwartek służy się Liturgię Uprzednio Poświęconych Darów. Zezwala się (wg Typikonu Nikolskiego) dzwon zwiastujący dzwonem polyeleosu; trzydzwon – „we wszystkie prócz pierwszego”.
Takie dzwonienie odbywa się również w piątek wieczorem przed służbą, którą nazywa się Sobotą akafistu.
W sobotę piątego tygodnia, nazywaną Sobotą Łazarza, dzwoni się dzwon zwiastujący w świąteczny dzwon, trzydzwon „we wszystkie prócz świątecznego”. Wskazówek w Typikonie o tym nie ma, lecz jest w „czynowniku” nowogrodzkiego soboru św. Zofii i tak jak w przypadku tygodnia adoracji Krzyża Świętego, dzwonienie te stało się już tradycją.
Źródło: perezvon.org