Urodził się około 270 roku w miejscowości Patara (południowo-zachodnia Anatolia). Jego zamożni rodzice długo nie mogli mieć dzieci. Jednak po wielu gorących modlitwach i obietnicy poświecenia dziecka służbie Bożej, urodził im się syn. Od młodzieńczych lat, Mikołaj okazywał szczególne umiłowanie w czynieniu dobra. Zadowolony z charakteru Mikołaja, jego wuj biskup Patary, zaczął powierzać mu coraz bardziej odpowiedzialne zadania przy cerkwi poczym wyświęcił go na prezbitera. Po śmierci rodziców, Mikołaj rozdał odziedziczony majątek ubogim.
W krótkim okresie został wybrany na biskupa Miry Licyjskiej (obecnie Demre). W tym czasie, święty nieustannie niósł pomoc potrzebującym. Słynął z łagodności, pokory i szczodrości. Za panowania cesarza Dioklecjana został wtrącony do więzienia, z którego uwolniono go dopiero w 313 roku na mocy Edyktu Mediolańskiego.
W 325 roku, na I Soborze Powszechnym, Mikołaj, nie mogąc znieść bluźnierczych słów Ariusza, uderzył go w twarz za co został pozbawiony godności biskupiej i wtrącony do więzienia. Jednakże, po tym wydarzeniu wielu duchownych miało sen, w którym Chrystus podał Mikołajowi Ewangelię, a Bogurodzica założyła na niego omoforion. Po tym znaku, świętego uwolniono i przywrócono mu godność biskupa.
Niedługo po śmierci, która nastąpiła w głębokiej starości w 345 roku, jego ciało zaczęło wydzielać leczniczą mirrę. W XI wieku, Bizancjum przeżywało ciężki okres tureckich podbojów. Grób świętego był niuestannie celem tureckich wojsk, które chciały złamać chrześcijańskiego ducha. W 1087 roku kupcy z Bari i Wenecji wyruszyli na handel do Anatolii. W drodze powrotnej zdecydowali się zabrać relikwie świętego do Włoch. W tym czasie jeden z mnichów przebywający w Mirze Licyjskiej miał widzenie, w którym święty Mikołaj nakazał chronić jego relikwie. Mnich opowiedział o swoim widzeniu kupcom, którzy zobaczyli w tym wszystkim wiadomość od świętego aby zabrać jego szczątki do Włoch, daleko od Turków, gdzie byłyby bezpieczne. Gdy rozbili sarkofag chroniący grób świętego, odkryli iż jest pełen cudotwórczej mirry. Po krótkiej modlitwie, z dostojeństwem wzięli relikwie świętego i zabrali na swój statek. Miało to miejsce 20 kwietnia 1087 roku. 8 maja, kupcy dopłynęli do Bari. Radosna wieść w mig obiegła miasto. Następnego dnia, 9 maja, relikwie uroczyście przeniesiono do kościoła pw. św. Stefana, niedaleko wybrzeża. Podczas procesji z relikwiami miało miejsce wiele cudownych uzdrowień. Z początku data przeniesienia relikwii świętowana była tylko wśród zachodnich chrześcijan, lecz z czasem cała Cerkiew również zaczęła świętować ten dzień, prócz Greckiej Cerkwi, która przeniesienie relikwii uważa po dziś dzień za wielką stratę.
Imię Mikołaj pochodzi z greki i powstało z dwóch wyrazów: νίκη (niki) – „zwyciężać” i λαός (laos) – „lud”.